На нашем сайте Вы можете найти услуги для проведения торжеств в 17 городах Казахстана.
Выберите город и услуги для проведения торжеств:
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 13:41
  • 0
6559- рет көрілді

БЕЙСЕНБІ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Ғасырлар асуынан көзге түсіп, ерте ауызға іліккен жандардың бірі – Бейсенбі күйші. Оның туып-өскен, өмір сүрген жері – Қытай Халық Республикасындағы Алтай аймағы, Буыршын ауданы. Ол сөз иесі шешен, ел иесі әділ би, күй иесі домбырашы, қайрат иесі батыр, құс иесі құсбегі, сергек ойлы азамат болған. Бейсенбі Дөненбайұлы жас кезінде бүкіл Жанат руының (Абақ Керей) ортаға шығатын жылқысының қосбасы екен. Сол кезден бастап монғол-қазақ ортасындағы дау-шарды бітіріп, екі ұлт арасына таныла бастаған. Жаугершілік заман мен даугершілік өмір Бейсенбіні әр жақтан шынықтыра берген. Жанат елінің он мыңдаған жылқысы мен қаптаған қосынына иелік етіп, кедей-кепшікке қолының ашықтығымен мырза атанса керек.
Бейсенбі күйінің көбі аттың жүрісі мен аңның аттарына байланысты болып келеді.
Бейсенбінің «Кеңес» күйі бірнеше түрлі. Өйткені, Бейсенбі Керейдің төрт биінің бірі болып сайланғанда кеңесті күймен бастайтын болған. Шежірешiлердің айтуында, «Кеңесте» талқыға түсіп, шешім етілетін істің мән-жайын күй сарынымен кеңес басталғанша толғап отырады екен.
Бейсенбінің «Жеңілдім» күйінің шығу тарихы былай. Бейсенбімен дәуірлес Жайыр деген азамат Қобықты мекендеп жүрген жылдарының бірінде Ертістен өтіп Қаба, Буыршын елдерін аралапты. Жігерлі жігіт жүргіш болады, әрнені білгіш болады. Сөйлей-сөйлей шешен, көре-көре көсем болады дегендей; жалыны жарқылдап , талабы тасқындап өскен жас Жайыр Қаба елін аралап жүріп бір байдың үйіне қоныпты. Байдың қонақжай әйелі күтіп алса керек. Ән шырқап, күй тартып, күймен көлемді жинап, отырған жерін өлең-жырмен сейілдетіп, ел жүрегін жадыратып, қауымның қонақжай меймандостығына ие болыпты. Ауылға аялдап қалған қонақ жігіттен күмәнданып, «салт жүрген ұры» деген сылтаумен ұстап, кісендеп қойса керек. Бір күні Жайыр кісенді сындырып, ауыл шетінен бір керік тауып мініп (тұғыр ат) түнделетіп жөнеледі. Күн түндігін жауып, айналаны қаранғылық қымтап, көңілі ортайып, бір белден аса бергенде, екі-үш отаудың

Мақала белгілері: қазақ би-шешендері, Бейсенбі би

Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 13:14
  • 0
5753- рет көрілді

БАПАН БИ

Категориясы: Би-шешендер » XIX ғасыр


Бапан Қанжығалы қарт Бөгенбай батырдың Тұраналы атты баласынан туған. Өмір сүрген дәуірі –ХVIII ғасырдың 60 жылдары мен XIX ғасырдың 50 жылдары аралығы.
Тұсында Қанжығалы руының бас биі болған. Бапан терең ойлы, әділ би болса керек. Оның осы қасиетін қыпшақ Байсерке абыз:
Шығарайын кесектеп
Ішімдегі қапамды.
Салмақтадым тұсымда
Өр таптан шыққан адамды.
Оқшау жаралған адам ғой,
Ішіме қарай тартайын
Қанжығалы Бапанды, -
деп бағалаған. «Мынау Бапандай екен» дейтін мақтау сөз осы кезде таралыпты.
Бапан өз тұсында Арқа жерінде өткен тарихи оқиғалардың біразына араласқан. Оның зор беделін өз пайдасына қолданғысы келгендерден талай рет жәбірлік те көрген.
.................................................................................................................................
Қалың Қуандық руының Алтай арасынан шыққан Жанбота деген байы қолына ұры-қарақшы ұстаған адам болса керек. Бір жылдың күзінде Жанботаның ұрылары Іштектен (Сібірден) ұрлаған малдарын айдап келе жатып Ерейменмен өтеді. Ереймен елінің төрт айғыр үйірі шамасындай жылқыларын да ұрлаған малдарын да қосып кете барады. Ереймен елінің қуғыншылары ұрылардың жылы ізімен жүріп отырып, олардың еліне келеді. Ауыл иесі Жанботаның алдында мал дауын бастайды. Мұндай дауларға еті үйренген.................

Мақала белгілері: қазақ би-шешендері

Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 13:10
  • 80
13427- рет көрілді

БАЛАБИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр


Балабидің азан шақырып қойған аты – Бименбет. Ол әкесі Есенәліден он үш жасында жетім қалып, әкесінің інісі Арғынбайдың атын ерттеп, қасына ереді. Сөйтіп жүріп Арғынбай бидің тәлімін алады. Алдына жүгініп келген даудың шешімін айтып көзге түседі. Содан Балаби атанып кеткен екен.
Балаби тоқтамы мен талғамдары тосын, тың бояу-нақыштарға, суретпен бейнеге қимыл қозғалысқа толы.
.......................................................................................................................
Бағаналы Бөрібас дейтін байдың Шаппайбер атанған талай сәйгүлікке дес бермеген қара қасқа жорғасы болған.
Бір ұлан-асыр тойда жорғаға көзі түсіп қызыққан, қара қасқаны қалап алуға көңілі кеткен хан қарамағындағы Әмеңке, Құлтас, Жантас дейтін билерге «жорғаны сұрап келсеңдерші» десе, олар: «Тамырын басып көрейін», «Мә деп бере қойса, сұрайын», «Баруын барайын, бірақ сараң бай ұстата бермейді ғой» деп салғырттанса керек. Олардың сыңайын сезген соң:
- Қауқары тышқан аулауға ғана келетін баршын тартқан бүркіттей кәрі қулар не тындырар дейсің, - деп, хан бала кезінен сөз сайысына түсіп, талай шешенді мүдірткен, жалынды жас – Балабиді жұмсапты.
Балаби Бөрібастікіне барса, жоғарыда аты аталған үш би байдікінде қонақ болып отыр екен. Он жеті жасар бала жігітті көрген бай:
- Қандай бұйымтайың бар еді, сөйлей отыр? – дегенде, Балаби:

- Ханнан сәлем әкелдім,
Бағаналы Бөрібасым.
Қасым жомарт сияқты.................

Мақала белгілері: қазақ би-шешендері

Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 13:07
  • 60
10634- рет көрілді

БАЙДАЛЫ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Байдалы би – Абылай заманында ғұмыр кешкен адам. Оның қисынды сөзіне, қиюын тапқан уәжіне Абылай хан да тосылған екен. «Абылай аспаз сары бел» атанған – осы Байдалы би. Қартайған шағында көңілін сұрай келген жас Кәрібекке аталық батасын бергенде осы – Байдалы би. Ел аузындағы әңгімелерде Байдалы бабаның қарапайым, қанағатшыл, тәубашыл, дана да дара тұлғасы айқын сақталған.


БИДІҢ БАЗЫНАСЫ

Өзінің замандасы, әрі тұрғыласы, дәулетті кісі Байғозы үйіне келгенде, өмірі кедейлікпен өткен, бірақ аты бүкіл қазаққа белгілі Байдалы шешен былай депті:
- Мына тұрған біздің үй,
Дәулеті жоқ ұйытқысыз.
Сексен үйрек қамасаң,
Бірін қармап тұтқысыз.
Төрге салар кілем жоқ,
Көрпе менен жастықтан
Сілкіп салар сілем жоқ.
Кедейлікті жеңуге-
Келін шайпау, бала ынжық,
Жасым жетті, шамам жоқ,
Ойым- теңіз, сөзім – бал,
Мал дегенде тұлдыр жоқ,
Байғозыға лақ сойсам жетпейді – ау,
Енесін сойсам орны мүлдем бітпейді – ау!

Мақала белгілері: қазақ би-шешендері

Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 12:48
  • 20
8892- рет көрілді

АҚТАЙЛАҚ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр


Ақтайлақ – Абайдың атасы Өскенбаймен, атақты Жанақ ақынмен замандас. Ел ішінде билікке қанағаттанбағандар Ақтайлаққа барып жүгініп дауын шешіп, көңілдері жай тауып қайтады екен.
.................................................................................................................................
Ертеде Өскенбайдың тұсында тобықты руының бір тармағы – Көкше жігіттері барымтада керейдің бір кісісін өлтірген екен. Керейден Биболат би дау қуа барса, не құн, не сөз бермей қайтарып жіберіпті.
Биболат Өскенбайға жүгінсе керек. Өскенбай: «Мына керейдің құнын неге бермейсіңдер?» дегенде, Көкшелер жағы: «Біз кісі өлтірген жоқпыз», деп дауласыпты. Сонда Өскенбай: «Жазда Сергиопольде (қазіргі Аякөз) съезде бас қосамыз, мәселе сонда шешіледі, екі жақ билеріңді айтыңдар, мен хабардар етемін» дейді. Көкше жағы билікке Бопыны атайды да, Биболат Ақтайлақты ұстайды. Келесі жазға дүйім жұрт Сергиопольде бас қосады. Ақтайлақ Бопының пара алғанын естіп жатады екен. Съезде билікті кім айтады дегенде, Ақтайлақ Бопыға: «Ақсүйек төресің ғой, бірінші сен айт» депті. Сонда Бопы: «Бұл адамның өлігі тамбыс көрінеді ғой. Керей Тобықтыдан төрт кісі күмән ұстасын» деп, Көкшенің ыңғайына көшеді. Биболат бұған қанағаттанбай, мен Бопыға салған жоқпын, Ақтайлақ не бұйырса соған ризамын дейді. Сонда Ақтайлақ толғай жөнеліпті:
Сауын саусаң бие сау,
Салқын түспей су алмас.
Күшті жисаң,түйе жи,
Қырқадан қиялай көшсең мұңаймас.
Қатын алсаң дегдарды ал,
Артында жылай қалса кім алмас,
Жез қарғылы құба арлан,
Жетпей түлкі шала алмас.
Желбіршектен оқ тисе,
Балық өрге жүзе алмас.
Біреудің жеткіншегі жығылса,
Жер таянбай ол тұра алмас.
Жетесізден би қойсаң,
Парадан көзін бір алмас.
Жылқы жайлау сұрасаң-
Бетеге шалғын даладан.
Қой жайлауын сұрасаң-
Көкірелі,жантақ, сорадан.
Малды жисаң қойды жи,
Қолың кетпес шарадан.
Итті жисаң сырттан жи,
Қой бермейді қорадан.
Ақсүйек Бопы төре едің,
Бүйірің шықпас парадан.
Ағарған сақал қараймас.
Атан жығар қырдан жел соқпас,
Ойда боран борамас,
Жақсылар орға жығылса,
Жаманның еш нәрсесі құрымас.
Құрымағаны құрысын,
Сол шіріктер не болғанын біле алмас.
Параға сатып ер құнын,
Бопы, сенің сірә да артың оңалмас.
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 12:39
  • 100
4555- рет көрілді

ШОМБАЛ БИДІҢ ШОҚ БАСУЫ

Категориясы: Би-шешендер » XVII ғасыр

Жәңгір ханның кезінде оның он екі биінің бірі – Шомбал би тұз өнетің сор көлді қорыттырып қойған екен. Көлді қорығанына қарамастан, Шомбал бидің Жұмат деген ағайыны көлден асқа тұз қазып алып, әр ауылға апарап сатып, аздаған кәсіп етеді екен. Осы жайды білген Шомбал би Жұматтың жалғыз атын ұрлатып алдырып, жасырып қояды. Мұны сезген Жұмат Шомбалға келіп, көп алдында:
Шомбал би деп жүр едім ақылды би,
Қорғар деп жақын түгіл жатынды, би.
Жал қылып кәсіп етіп отырғанда
Алдырдым не себептен атымды, би?
Осы би деп жүр едім білімді би,
Халық түгіл, хан қайырмас тіліңді, би,
Ажалым бір кісіден бола кетсе,
Жүр едім ол сұрар деп құнымды, би.
Сақсынып сауысқандай жүрсем-дағы,
Аяғы бір нәрсеге ілінді, би.
Тұзыңнан бір-екі арба алып едім,
Сұрасаң енді айтайын шынымды, би.
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 12:31
  • 100
51153- рет көрілді

ТӨЛЕ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVII ғасыр

Төле XVII-XVIII ғасырларда өмір сүрген. Үйсін елінен шыққан би. Төле бидің атымен ел аузынада, халық жадында мол мұра қалды.
Төле би бала кезінен ел ішіндегі жер дауы, жесір дауына араласып, тіпті ұсақ –түйек дау –дамауға кесім салып отырған. Кейіннен оның үлкен мемлекеттік істерге, ел тағдырына қатысты жайларға бел шешіп кірісіп, бәтуалы істер тындырғанын ел біледі, тарих айтады.
Төле Тәукеге ханның атақты «Жеті жарғысын» жасасқан бас биінің бірі. Төле ел тұрмысың, арғы-бергі тарихты, оның сабақтарын ой көзімен барлаған, алғыр шешен,көрегер көсем саналған.
Қонақ ауыз әдебиетінде Төле би туралы аныз әнгімелер, шешендік сөздер көп. Олардың көпшілігінде Төле ақылды, әділ, шешен әрі халық қамын ойлаған қайраткер бейнесінде суреттеледі. Шынында Төле өз заманының ақылды, білімді, парасатты адамы болған.
Төле бидің туған әкесі Әлібек. Төлені халық «үйсін Төле би» деп атаған. Атадан балаға ауысып айтылып келе жатқан аңыздар бойынша, Төле орта бойлы, сымбатты,ренді кісі болған. Әулиеата (қазіргі Тараз) төнірегінде туған, кейін көбінесе Ташкент маңында Жиделібайсын жерінде, Сырдын бойында көшіп жүрген. Көп тұрғаен жері Шыназ (ескі Ташкент), сол жерде қайтыс болған.
Төле көп жасаған. Оған дәлел Ұлы жүз Төле би мен Кіші жүз Әйтеке би бірігіп, Орта жүзден Қасқакөл деген көлді даулайды, бірақ жүздің бас биі Орманбет оларға:

Екі би айтқан сөзін жарасады,
Еншіге әркімдер-ақ таласады.....

Мақала белгілері: Төле би

Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 12:28
  • 60
9548- рет көрілді

ӘЙТЕКЕ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVII ғасыр

Әйтеке би Тәуке ханның тұсында өмір сүріп, қазақ жұртын бір орталыққа бағынған іргелі ел болуына ісімен де, сөзімен де зор үлес қосқан . Ол сиқырлы да, сылқым сөздің шебері, майталман шешен, әділ би атанған.
Суалмайтын суат жоқ,
Тартылмайтын бұлақ жоқ.
Құйрығы суда тұрса да,
Уақтысы жеткенде
Қурамайтын құрақ жоқ, - деп тереңнен толғаған осы Әйтеке би.
...............................................................................................................
Шоқан Уалиханов белгілі билердің бірі ретінде Әйтекенің есімін Төле бимен қатар атайды. Қазақ руларының басын біріктіріп, бір орталыққа бағындырған және туысқан қазақ, қарақалпақ, қырғыз халықтарын одақтастырып, жоңғар-қалмақ шапқыншылығына қарсы бірыңғай халық майданын құрған Тәуке ханның кеңесшісі, көмекшісі болған. Әйтеке – шешендігімен бірге ел басқарған, заң жобасын жасасқан, қазақ мемлекетін құрысып, нығайтуға үлес қосқан қоғам қайраткері.
.........................................................................................................................
Бір аңызда Төлеби мен Қаз дауысты Қазыбек ертеректе өлген бір кісінің құнын даулап кіші жүзге келеді. Дау бірнеше күнге созылып, екі жақ келісе алмайды. Бір күні есік жақта отырған бір жігіт:

Асқар тау, сенде бір мін бар – асу бермейсің,
Тасқын су, сенде бір мін бар – өткел бермейсің.
Билер сендерде бір мін бар – басқаға сөз бермейсің, -

деп орнынан тұрып кетеді.
- Шақыршы анау қара жігітті , - дейді Қазыбек.
Жігітті шақырып келген соң: - шырағым, қай баласың, аты – жөнің кім, - дейді билер.
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 3-08-2012, 16:32
  • 100
9154- рет көрілді

АЛТЫБАЙ ШЕШЕН

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Қыпшақ Алтыбай деген кісі жасынан зерек, шешен, суырып салма ақын болыпты. Сол Алтыбай ақын 16-17 жасар кезінде кісі өліміне байланысты үлкен дауға қатысып, шешендік-тапқырлықпен екі жақты бітімге келістірген деседі.
Тобықты елінің бір топ адамдары жылқы жоғалтып, жоқ іздеп жүріп, Қаракесек –Шаншар еліндегі бір байдың үйіне қоныпты. Байдың үйінде тоқалдыққа ұзатқалы отырған бойжеткен қызы бар екен. Сол қызбен жолаушылардың бірі – Байтен деген жігіт танысып, көңіл қосып қалыпты, ертеңінде түн ішінде келіп Тобықты жігіттері әлгі қызды алып қашып кетіпті. Артынан шыққан қуғыншылардың біреуі – Ақшал Шаған өзеніне суға кетіп, қаза табады. Қуғыншылардың амалсыз кейін қайтқанын естіген Қаз дауысты Қазыбек бидің немересі Тіленші би екі жүздей қол жинап, Тобықтыны шабамыз деп атқа мініпті.
Осы хабарды естіген Кеңгірбай, Көбей билер не істейміз деп ақылдасса керек. Кеңгірбай бидің қартайып қалған кезі екен,
Менің атым арып,
Тоным тозған шағым ғой.
Тапқыр едің Көбейім,
Бұлбұл еді көмейің
Көріп тұрсың жайымды,
Тіленшіге не дейін –
депті Кеңгірбай Көбейге. Әлгі бір сылдыр көмей, жез таңдай неме қайда деп, 16 жасар Алтыбайды шақырып алып: «Мен сені екі ел егес болатын қиын дауға жұмсайын деп отырмын, соны тиянақтап, шешімге келтіреді деп сенемін. Енді, жорғаңа мін, оң қолыңа қамшы, сол қолыңа сойыл іл. Қаракесек Тіленші би екі жүз адаммен елімізді шапқалы келе жатыр деген хабар келді. Солардың алдынан шығып, Шаған өзеніне жеткізбей тосып ал» дейді де, Тіленші бидің жағдайын қысқаша түсіндіріп, Алтыбайға айтып береді. Алтыбай ақын Көбейдің тапсырмасын қабыл алады. Келе жатқан қолды көріп, жаяулап келіп Тіленшіге сәлем беріп:
Мен Алтыбай бала өлеңші,
Сіз Бекболат ұлы Тіленші.
Сіз аларына келгенде,
Ана тегің болмаса,
Біз бұзушы еренші.
Ата тегің жақсы еді-ау,
Әділдіктен бұзылдың.
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 10-07-2012, 13:55
  • 80
13433- рет көрілді

ЕДІГЕ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XIV ғасыр

Едіге тарихи деректер бойынша Тоқтамыс хан тұсында (XIV-XV ғ.) өмір сүрген. Дала перзентінің бойындағы даналық қой қайтарып, қозы қуып жүрген тұста-ақ белгі береді. Аңыз әңгімелер Едігенің хан алдында қаймықпаған ерлігі, ақыл мен күш-қуат берген ерлігі жайлы көп айтады.
Ел жадындағы Едіге – әрі би, әрі батыр, әрі көсем,әрі шешен, әрі дана. Сондықтан халықта «Ел қамын жеген Едіге» деген ұғым қалыптасқан. Қаныш Сәтбаев 1927 жылы «Ер Едіге» жинағын құрастырып, оған алғы сөз жазғанда Едіге бейнесіне жан-жақты тоқтала келіп: «Едіге қазақ батырларының ішіндегі ең маңдайлы, аруағы күшті, көлемі, сәулесі күшті шолпаны есебінде.... Сыпыра жырау Едігені Ер Шыңғыс, Әз Жәнібек, Ақназар сынды ерлерден де артық сипаттайды», - деп ардақ тұтуға үндеген.

Едігенің төрт билігі
Ойнап жүріп, сонадайдан екі кісі келе жатқанын көрген Едіге қасындағы тоқсан балаға: - «Өздерің сәлем бермеңдер, сәлем берсе алыңдар, сәлем бермедің деп сөксе, жауабын мен берейін», - депті.
Кісілер жақындап келіп: «Балалар, неге сәлем бермейсіңдер?» -депті. Едіге: «Әуелі өздерің неге сәлем бермейсіңдер?» - дейді. Екі кісі:
- Біз үлкен бе, жоқ сендер үлкен бе?
- Біз үлкен, - дейді Едіге.
- Сендер қалайша үлкен боласыңдар?
- Егер мына тоқсан баланың жасын қоссақ, біз үлкен болмаймыз ба?
Сөзден жығылған екі жолаушы Едігенің тапқырлығына таңданып: «Бағанағы дауымызды осы балаға айтып көрсек қайтеді» деп ойлайды.
- Ей, бала, даулы болып Тоқтамыс ханға бара жатыр едік, енді дауымызды саған салғалы тұрмыз. Бітіресің бе? – дейді ат басын бұрып.
- Егер құдай аузыма салса, бітіремін, - дейді Едіге.
- Олай болса мынау – Алшын атасы Көкжалды мерген, мен – Кеңестің ұлы Көкжанбаймын. Еділ мен Жайық менікі еді, сондықтан одан қашқан қоян да менікі. Жайықтың жағасында, Ақкөлдің сағасында жатқан ақ қоянды көрдім де, атайын деп мылтығыма кеттім............
Толығырақ Пікірлер: 0
1 2 3 4
Артқа Алға