На нашем сайте Вы можете найти услуги для проведения торжеств в 17 городах Казахстана.
Выберите город и услуги для проведения торжеств:
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:48
  • 0
3764- рет көрілді

МӨНКЕ ШЕШЕН

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Жиылған көпшілікке Мөнке би жұмбақ айтыпты:
Кермиық кеңесінен қалды,
Шалқасқа шабысынан қалды,
Қотыр теке қой бастады,
Тауқұдірет ел бастады,
Ханы қайғылы болды,
Биі бүкірейіп болды,
Атадан ұл озды,
Анадан қыз озды,
Сол уақыттағы қамқа тон көнеріп тозды.

Ешбір жұмбағын шеше алмаған соң өзі сөйлеп кетіпті:
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:46
  • 20
2971- рет көрілді

МАЛТАҚАННЫҢ АЙТҚАНДАРЫ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр


Белгілі ақын Тайырдың атасы – Жароқтың әкесі Малтақан сөзге шешендігімен, табанда тауып айтқыштығымен бүткіл Бөкей атырабына әйгілі би атаныпты. Ол оң жеті жасында Исатай-Махамбет бастаған шаруалар көтерілісіне қатысқан. Өзі сіңірі шыққан кедей болыпты. Оның Жароқ (Тайыр ақынның әкесі), Сәпек, Қалым, Абош деген балалары жастайыныан жалшылықта жүрген.
Малтақанның бірсыпыра билік сөздері ел ауызында сақталған.
Малтақанды сөзбен жеңе алмаған болыс пен байлар кедейлігін бетіне басып, ел алдында мұқатқылыра келеді. Бір күні олар былай деп кеңеседі:
- Осы Малтақан жұрттың төрінде отырып сөйлегенде, ешкімге дес бермейді. Қоңыр тоқтының басы қолынан түспейді. Біз үйіліп-төгіліп өзінің үйне баралық, сіңірі шыққан кедей бізді несімен сыйлар екен, сыныап көрелік, - деседі.
Сол айтқандарын істеп, бір күні болыс бастаған топ Малтақанның қараша үйіне сау етіп келе қалады. Олардың ішінде қонақты ылғи қатқан қалашпен сыйлайтындықтан, «сараң би» атанған Түсеке де, Малтақан баласының еңбегіне алатың тоқтысын екі жылдан бері бермей жүрген Жүнісәлі бай да болады. Малтақан оларды көңілді қарсы алып, жалғыз биесінің құлынын сойып, қонақ етеді. Жас құлынның балбырап піскен уыз еті алдарына келгенде, Жүнісәлі тұрып:
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:44
  • 0
2886- рет көрілді

ҚУНАҚ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Ертеде бір қойшы бір атар қойын айдап келе жатса, қой тұяғына домалаған тас сайда тұрған түйеге тиіп, түйе арам қатады. Оның иесі малымды төлеп берсін деп шағым айтып, Албан – Қызыл бөрік Қунақ биге барады.
Қунақ би тұрып, түйенің иесіне:
- Тас бір отар қойдан құлады ма, әлде бір қойдан құлады ма? –дейді.
Түйе иесі:
- Бір отар ошарылып бір жерде тұр дейсің бе? Біреуінің тұяғынан шығар –дегенде, Қунақ би:
- Бір қойдың төрт аяғынан құлады ма екен, әлде бір аяғынан құлады ма екен?-дейді.
Түйе иесі:
- Төрт тұяғы бір жерде тұр дейсің бе, біреуінен құлаған шығар, - дейді.
Ол кезде бір түйе – жиырма бес қой, бес бесті атқа бағаланады екен. Есептей келгенде, қой тұяғы бір лаққа тең болып шығады. Сөйтіп өлген түйенің құны бір лақ болып шығыпты.

Мақала белгілері: Қунақ би, қазақ би шешендері

Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:42
  • 0
4293- рет көрілді

ҚОПА ШЕШЕН

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Ерте кезде байлардың, бектер мен билердің бет-жүзіне қарамай, ойындағысын айтып салатын Қопа дейтін өжет шешен болған екен. Бір күні ол қадірлі шежіре Саққұлақ ақсақалға сәлем бере келеді. Саққұлақ оған:
- Тоқта, бір ауыз сөз айт, сосын үйге кір? – дегенде, Қопа:
Сөз сұрасаң Қопадан,
Тартысты жерден тартынбан.
Емен, ағаш, бәйтерек –
Бұтағым көкке шарпылған.
Керегің болса сұрап қал
Тіршілікте мына мен тұрған.
Қадірін білмей айырылма
Қолыңдағы алтыннан, -
депті. Сонда Саққұлақ тағы да:
- Сенің атыңды Қопа қойғаны несі? Қозған руында ұры көп болатын еді, олар саған келіп паналады ма әлде? – деген сұрақ береді.
- Атымның Қопа екені рас, қозғанымда ұрының көп екені де рас, бірақ маған паналауға келгендерді саққұлақ иттер арсылдап қуып шыға береді, - деп Қопа Саққұлақтың бетіне қарайды.
Сөзден ұтылған Саққұлақ:

Мақала белгілері: Қопа шешен

Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:40
  • 0
3381- рет көрілді

ҚОЗЫБАЙ ШЕШЕН

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Кезінде Қозыбай шешенді қазақ жерінде білмейтін кісі некен-саяқ болыпты. Оны жұрт Арқаның арыстаны деп атаған екен. Ол Солтүстік Қазақстан облысының Маманай ауылында 1822 жылы қаңтарда туған. Қозыбайдың әкесі – елге белгілі Нәупіл батыр. Ал Нәупілдің атасы Шақшақ та батыр болған адам. Қазақ даласында аты мәшһүр ақын Сегіз сері – осы Нәупілдің туған інісі.
Қозыбай шешен он жасында Болатнайдағы медресеге оқуға түсіп, оны 1835 жылы бітіріп шығады. Ол осы жылы күзде Қызылжардың медресесіне алынып, білімін әрі қарай толықтырады. Мұны тәмәмдар кезде әкесі қайтыс болады. Сол 1938 жылы күзге салым анасы Балым дүниеден өтеді. Қозыбай ата-анасыз қалған соң жұрт оны Балташтың Қозыбайы деп атайды. Он жеті жасында Қозыбай нағашысының ауылында күреске түсіп, палуандар сапына қосылады. Ол мұның үстіне ән салып, домбыра, қобыз, сыбызғы тартады, салдық-серілік құрады.
............................................................................................................................................
Қозыбай жер ауып, Тобықты Оразбай Аққұлынның ауылына барады. Сонда байлығы тасып, көзін май басқан бай оған ілтипат білдірмейді. Басына іс түсіп келгендіктен, Қозыбай Оразбайға ештене айтпай үйсіз отыра береді. Қозыбайдың еліне келгенін естіп: «Арқаның арыстаны – Қозыбай шешенге сәлем береміз, көңілін көтереміз» деп Абай, оның қайын атасы Түсіп, Абайдың інілері Ысқақ, Ысмағұл, Шәкәрім, Нұртаза, балалары Мағауия, Тұрағұл тағы басқалар Оразбайдың үйіне сау ете қалады. Келген беттерінде Абай бастаған топ Қозыбайға сәлем беріп, қол алысады. Қасындағылар шешенмен амандасып болғасын, Абай: «Қозыке, Арқаның арыстанысыз, бір дәм айдап біздің жаққа келіп қалған екенсіз. Маңдайыңыз жарқырап, жолыңыз ашық болсын! Ісіңіздің арты қайырлы болсын», - депті. Қозыбай шешен Абай сөзіне ден қоя отыра:
Ғажап бар жер мен көктің арасында,
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:38
  • 40
3859- рет көрілді

ҚАРА ДОС ПЕН МАМАН БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр


Ертеде Тау елін жайлаған Шөмекей рулары жұтқа ұшырап, қатты күйзеліпті. Елдің жағдайын көріп қиналған Қара Дос шешен көршілес қарақалпақ елінің биі Маманға барып, бидай сұрамақ болып жолға шығады. Бұлар келген Маман би ауыл ақсақалдарымен бірге төбе басында әңгімелесіп отыр екен. Қара Дос Маман бимен қол алысып амандасып, шетке отырады. Маман бидің қонақтарымен жұмысы болмай, әңгімесін айта отырып, арасында жігіттеріне дауыстап қояды. Сусын көтеріп екі жігіт келеді. Жігіттің бірі сусынды Досқа ұсына бергенде:
- Тарт сусынды, біз шөлдеп келгеніміз жоқ, қона жатып сөйлесетін бел деп, келдік. Қонақ күте білетін ел деп келдік. Атаның үйі – ақ жайлау, жеңгенің үйі – жаз жайлау. Өз үйіміз деп, басып ішеміз бе десек, төбенің басына тасып ішетін болдық па? – деп Дос биге қарайды.
Сөзден тосылған Маман би қонақтарды үйіне шақырады. Үйге елген соң:
- Ақсақал, өзіңіз қарттықпен қалайсыз? – деп Дос үйге кіріп-шығып жүрген жас әйелді аңғарып қалып.
- Әй, бала, бұл не дегенің. Жақсының жақсы жасын сұраушы ма еді, тұлпардың аузын ашып тісін көруші ме еді, - деп Маман би сөзін жалғастырады.- Қырықта осы елдің қыруары едім, елуде ел перісі болдым, алпыста бөрісі болдым, жетпісте жел перісімін, сексенде сарқарда боламын, тоқсанда топтан торай шалдырмаймын, жүзде де алғанымның көңілін қалдырмаймын, -дейді.
Сонда Дос күліп:
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:36
  • 0
3628- рет көрілді

КӨБЕЙ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Көбей 1710-1785 жылдар аралығында өмір сүрген, халқына белгілі шешен, би атанған. 1779-1780 жылдары «Еңлік-Кебек» оқиғасының ішінде болып, «жолсыз жазаға» ұшыраған екі жастың өліміне қатты қайғырып тебіренген. Көбей би туралы ұлы жазушы Мұхтар Әуезов шығармасында Шәкәрімнің Еңлік-Кебек дастанында айтылған. Көбей би айтты деген ел ішінде көптеген шешендік алғыр ойлы сөздер қалған. «Ақырында мен раріп атты толғауды Еңлік – Кебектің жазықсыз жалаға ұшырағаннан кейін айтқаны деседі:
Осы кезде кім ғаріп,
Бірлігі жоқ ел ғаріп.
Еркімен ел жайламай,
Құлазып тұрған жер ғаріп.
Қаз-үйрек ұшып қонбаған,
Айдын да шалқар көл ғаріп.
Көмек тимей қорлықпен,
Арманда өлген ер ғаріп.
Мақсатына жете алмай,
Ерікті өмір өте алмай,
Көзінің жасы сел болып,
Зарлап өлген ару қыз,
Бәрінен де сол ғаріп.
Қадірін біліп ұқпаса,
Нақыл айтқан сөз ғаріп.
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:34
  • 0
4377- рет көрілді

КИІКБАЙ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Қартамбай қарт баласына қыз айттырып, қалыңмалын түгел төлеп, таяуда келін түсіремін деп үмітті отырған кезеңде, қыз өзі сүйген біреумен кетіп қалған.
Қартамбай алған қалыңмалды қайтар десе, Кірбас құдасы:
- Қараптан қарап отырып төлеу төлеймін бе? – деп, маңайына жуытпаған. Кірбас ырық бермеуге айналған соң, билердің талқысына салайын деп, әйгілі билерді, Қасен дейтін қазіретті қатынастырып дауға кіріскен.
Жабай дейтін шешен Айтуған бидің он жеті жастағы баласын ала барыпты. Көпшілік шариғат пен қазақ жолын қатар ұстай отырып, әділ шешер деп сеніп, Қасен қазіретті төбе би етіп сайлапты. Сөз қазіретке тигенде:
- Қолдан ризалықпен берілген қалыңмал қайтарылмайды. Ал екі жаққа да обал болмас үшін, Қартамбай малының тең жарымы қайтарылсын, - деп тұжырымдаған. Бұл биліктен кейінгі аз кідірісті пайдаланып, саңқылдап сөйлей жөнеліпті Киікбай бала:
Көп екен ғой қазіреттің көргені,
Көрмегінен тіленшідей тергені.
Алла атымен айтар деген әділдік,
Зайғы болды жақсылардың сенгені.
Зая болды оқу іздеп кезгені,
Мансұқ болды, білгені де, сезгені.
Шариғатты белдемеден бір басып,
Ғұламамыз өз құлқынын көздеді.
Жаңағы айтқан билігі жөн сөз бе еді,
Қасқа жолдан қия шауып безгені.
Тура билік бере алмай қазырет,
Айқындалды мықтап нәжіс езгені,- дегенде көпшілік ду күлген. Жұрт дау билігін айтуды Киікбай балаға жүктеген. Сонда Киікбай:
Әлімше сөйлеп көрейін,
Дау төресін берейін.
Төре әділ болмаса,
Қазіретке «өлейін».
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:32
  • 0
3943- рет көрілді

Жәнібек би

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Жәнібек – жоңғар шапқыншылығы тұсында атағы шығып, абыройы аспандаған батырлардың бірі. Оның ерлік өнегесі, ақпа-төкпе шешендігі, билігі мен бірлігі жайлы ел аузында қалған аңыз аз емес. Халық оны «Ер Жәнібек» деп әспеттеген.
Абылай жоңғар шапқыншыларымен соғысып жүргенде, он сегіз жасар Жәнібек қолды артынан қуа келеді. Келсе, қазақтар бытырап, аты барлыққан Абылайға шапқыншылар жақындап қалған екен. Жәнібек атынан түсіп, астындағы көк дөненін ханға көлденең тартады.
- Қарағым – ай өзің қайтесің? –дейді Абылай.
- Сіз қолға түссеңіз, ел басшысыз қалар, мен қолға түссем, қазақтың бір әйелі ұл табар,- дейді жігіт.
Абылай тың атқа мініп, қуғыншылардан құтылып кетеді. Бір қалмақ батырының атын аударып мініп, қоршаудан Жәнібек те аман шығады.
- Бала, ат бергеннен сөз бергенің асты ғой, осы жолғы олжаның басы сенікі. Кәне, менен бір қалағаныңды алшы, - дейді хан Жәнібекті ұрыстан кейін тауып алып.
Абылай екі айтқанда үндемей, үшінші айтқанда Жәнібек:
- Тақсыр, бір басыма жетерлік дәулетім бар, оң тізеңізден орын берсеңіз болады, - дейді.
- Батырға орын бер, мана не сұраса да бір тілегін беремін деген уәдем бар еді,-дейді Абылай оң жағында отырған биіне. Би бір айтқанға орнынан қозғала қоймай, екі айқанда Жәнібекке ала көзімен қарап:
- Әкең алдына қойған асты жөндеп іше алмайтын атаның аяғы еді. Саған хан қасында не бар, атқосшы болсаң да жетпей ме? – дейді.
- Жақсының жанына арашашы болдың ба, жаманның малына қорғаншы болдың ба? Екі ауыз ескі сөз білдім деп, хан қасында отыруға сенің нең лайық? Хан екі айтса, қадір кетеді, қара екі айтса, ары кетеді. Бір құшақ қу ағаштан бір оқтық қайың шығады. Әкем жаман болса, сондай-ақ болар, былай тұр, - деп, биді қолынан ұстап тұрғызып жіберіп, ханның оң жағынан орын алады. Жігіт содан бастап белгілі батыр, билермен басқыншыларға қарсы қол бастап, жорықтарға қатысады, «Ер Жәнібек» атанады.
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:29
  • 80
10087- рет көрілді

ЖАНҚҰТТЫ ШЕШЕН

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Жанқұттыдан қалған сөз – көбіне өмірдің мәні, қымбатың мен қимассың туралы, жақсы мен жаман арасы, адалдық пен аярлық жайлы толғаулар.
Жанқұтты жас Абайдың ойлы, отты сөзіне разы болып былай деп бата беріпті:
Жақсыменен сөйлессең,
Құмарыңды қандырар.
Жаманменен сөйлессең,
Көңіліңді қалдырар.
.......

Мақала белгілері: ЖАНҚҰТТЫ ШЕШЕН, қазақ би шешендері