Мақалаға қатысты мәлімет
- Орнатқан: arystan
- Күні: 25-10-2014, 15:46
3117- рет көрілді
МАЛТАҚАННЫҢ АЙТҚАНДАРЫ
Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр
Белгілі ақын Тайырдың атасы – Жароқтың әкесі Малтақан сөзге шешендігімен, табанда тауып айтқыштығымен бүткіл Бөкей атырабына әйгілі би атаныпты. Ол оң жеті жасында Исатай-Махамбет бастаған шаруалар көтерілісіне қатысқан. Өзі сіңірі шыққан кедей болыпты. Оның Жароқ (Тайыр ақынның әкесі), Сәпек, Қалым, Абош деген балалары жастайыныан жалшылықта жүрген.
Малтақанның бірсыпыра билік сөздері ел ауызында сақталған.
Малтақанды сөзбен жеңе алмаған болыс пен байлар кедейлігін бетіне басып, ел алдында мұқатқылыра келеді. Бір күні олар былай деп кеңеседі:
- Осы Малтақан жұрттың төрінде отырып сөйлегенде, ешкімге дес бермейді. Қоңыр тоқтының басы қолынан түспейді. Біз үйіліп-төгіліп өзінің үйне баралық, сіңірі шыққан кедей бізді несімен сыйлар екен, сыныап көрелік, - деседі.
Сол айтқандарын істеп, бір күні болыс бастаған топ Малтақанның қараша үйіне сау етіп келе қалады. Олардың ішінде қонақты ылғи қатқан қалашпен сыйлайтындықтан, «сараң би» атанған Түсеке де, Малтақан баласының еңбегіне алатың тоқтысын екі жылдан бері бермей жүрген Жүнісәлі бай да болады. Малтақан оларды көңілді қарсы алып, жалғыз биесінің құлынын сойып, қонақ етеді. Жас құлынның балбырап піскен уыз еті алдарына келгенде, Жүнісәлі тұрып:
Мақалаға қатысты мәлімет
- Орнатқан: arystan
- Күні: 25-10-2014, 15:44
2992- рет көрілді
ҚУНАҚ БИ
Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр
Ертеде бір қойшы бір атар қойын айдап келе жатса, қой тұяғына домалаған тас сайда тұрған түйеге тиіп, түйе арам қатады. Оның иесі малымды төлеп берсін деп шағым айтып, Албан – Қызыл бөрік Қунақ биге барады.
Қунақ би тұрып, түйенің иесіне:
- Тас бір отар қойдан құлады ма, әлде бір қойдан құлады ма? –дейді.
Түйе иесі:
- Бір отар ошарылып бір жерде тұр дейсің бе? Біреуінің тұяғынан шығар –дегенде, Қунақ би:
- Бір қойдың төрт аяғынан құлады ма екен, әлде бір аяғынан құлады ма екен?-дейді.
Түйе иесі:
- Төрт тұяғы бір жерде тұр дейсің бе, біреуінен құлаған шығар, - дейді.
Ол кезде бір түйе – жиырма бес қой, бес бесті атқа бағаланады екен. Есептей келгенде, қой тұяғы бір лаққа тең болып шығады. Сөйтіп өлген түйенің құны бір лақ болып шығыпты.
Қунақ би тұрып, түйенің иесіне:
- Тас бір отар қойдан құлады ма, әлде бір қойдан құлады ма? –дейді.
Түйе иесі:
- Бір отар ошарылып бір жерде тұр дейсің бе? Біреуінің тұяғынан шығар –дегенде, Қунақ би:
- Бір қойдың төрт аяғынан құлады ма екен, әлде бір аяғынан құлады ма екен?-дейді.
Түйе иесі:
- Төрт тұяғы бір жерде тұр дейсің бе, біреуінен құлаған шығар, - дейді.
Ол кезде бір түйе – жиырма бес қой, бес бесті атқа бағаланады екен. Есептей келгенде, қой тұяғы бір лаққа тең болып шығады. Сөйтіп өлген түйенің құны бір лақ болып шығыпты.
Мақалаға қатысты мәлімет
- Орнатқан: arystan
- Күні: 25-10-2014, 15:42
4475- рет көрілді
ҚОПА ШЕШЕН
Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр
Ерте кезде байлардың, бектер мен билердің бет-жүзіне қарамай, ойындағысын айтып салатын Қопа дейтін өжет шешен болған екен. Бір күні ол қадірлі шежіре Саққұлақ ақсақалға сәлем бере келеді. Саққұлақ оған:
- Тоқта, бір ауыз сөз айт, сосын үйге кір? – дегенде, Қопа:
Сөз сұрасаң Қопадан,
Тартысты жерден тартынбан.
Емен, ағаш, бәйтерек –
Бұтағым көкке шарпылған.
Керегің болса сұрап қал
Тіршілікте мына мен тұрған.
Қадірін білмей айырылма
Қолыңдағы алтыннан, -
депті. Сонда Саққұлақ тағы да:
- Сенің атыңды Қопа қойғаны несі? Қозған руында ұры көп болатын еді, олар саған келіп паналады ма әлде? – деген сұрақ береді.
- Атымның Қопа екені рас, қозғанымда ұрының көп екені де рас, бірақ маған паналауға келгендерді саққұлақ иттер арсылдап қуып шыға береді, - деп Қопа Саққұлақтың бетіне қарайды.
Сөзден ұтылған Саққұлақ:
- Тоқта, бір ауыз сөз айт, сосын үйге кір? – дегенде, Қопа:
Сөз сұрасаң Қопадан,
Тартысты жерден тартынбан.
Емен, ағаш, бәйтерек –
Бұтағым көкке шарпылған.
Керегің болса сұрап қал
Тіршілікте мына мен тұрған.
Қадірін білмей айырылма
Қолыңдағы алтыннан, -
депті. Сонда Саққұлақ тағы да:
- Сенің атыңды Қопа қойғаны несі? Қозған руында ұры көп болатын еді, олар саған келіп паналады ма әлде? – деген сұрақ береді.
- Атымның Қопа екені рас, қозғанымда ұрының көп екені де рас, бірақ маған паналауға келгендерді саққұлақ иттер арсылдап қуып шыға береді, - деп Қопа Саққұлақтың бетіне қарайды.
Сөзден ұтылған Саққұлақ:
Мақалаға қатысты мәлімет
- Орнатқан: arystan
- Күні: 25-10-2014, 15:40
3548- рет көрілді
ҚОЗЫБАЙ ШЕШЕН
Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр
Кезінде Қозыбай шешенді қазақ жерінде білмейтін кісі некен-саяқ болыпты. Оны жұрт Арқаның арыстаны деп атаған екен. Ол Солтүстік Қазақстан облысының Маманай ауылында 1822 жылы қаңтарда туған. Қозыбайдың әкесі – елге белгілі Нәупіл батыр. Ал Нәупілдің атасы Шақшақ та батыр болған адам. Қазақ даласында аты мәшһүр ақын Сегіз сері – осы Нәупілдің туған інісі.
Қозыбай шешен он жасында Болатнайдағы медресеге оқуға түсіп, оны 1835 жылы бітіріп шығады. Ол осы жылы күзде Қызылжардың медресесіне алынып, білімін әрі қарай толықтырады. Мұны тәмәмдар кезде әкесі қайтыс болады. Сол 1938 жылы күзге салым анасы Балым дүниеден өтеді. Қозыбай ата-анасыз қалған соң жұрт оны Балташтың Қозыбайы деп атайды. Он жеті жасында Қозыбай нағашысының ауылында күреске түсіп, палуандар сапына қосылады. Ол мұның үстіне ән салып, домбыра, қобыз, сыбызғы тартады, салдық-серілік құрады.
............................................................................................................................................
Қозыбай жер ауып, Тобықты Оразбай Аққұлынның ауылына барады. Сонда байлығы тасып, көзін май басқан бай оған ілтипат білдірмейді. Басына іс түсіп келгендіктен, Қозыбай Оразбайға ештене айтпай үйсіз отыра береді. Қозыбайдың еліне келгенін естіп: «Арқаның арыстаны – Қозыбай шешенге сәлем береміз, көңілін көтереміз» деп Абай, оның қайын атасы Түсіп, Абайдың інілері Ысқақ, Ысмағұл, Шәкәрім, Нұртаза, балалары Мағауия, Тұрағұл тағы басқалар Оразбайдың үйіне сау ете қалады. Келген беттерінде Абай бастаған топ Қозыбайға сәлем беріп, қол алысады. Қасындағылар шешенмен амандасып болғасын, Абай: «Қозыке, Арқаның арыстанысыз, бір дәм айдап біздің жаққа келіп қалған екенсіз. Маңдайыңыз жарқырап, жолыңыз ашық болсын! Ісіңіздің арты қайырлы болсын», - депті. Қозыбай шешен Абай сөзіне ден қоя отыра:
Ғажап бар жер мен көктің арасында,
Қозыбай шешен он жасында Болатнайдағы медресеге оқуға түсіп, оны 1835 жылы бітіріп шығады. Ол осы жылы күзде Қызылжардың медресесіне алынып, білімін әрі қарай толықтырады. Мұны тәмәмдар кезде әкесі қайтыс болады. Сол 1938 жылы күзге салым анасы Балым дүниеден өтеді. Қозыбай ата-анасыз қалған соң жұрт оны Балташтың Қозыбайы деп атайды. Он жеті жасында Қозыбай нағашысының ауылында күреске түсіп, палуандар сапына қосылады. Ол мұның үстіне ән салып, домбыра, қобыз, сыбызғы тартады, салдық-серілік құрады.
............................................................................................................................................
Қозыбай жер ауып, Тобықты Оразбай Аққұлынның ауылына барады. Сонда байлығы тасып, көзін май басқан бай оған ілтипат білдірмейді. Басына іс түсіп келгендіктен, Қозыбай Оразбайға ештене айтпай үйсіз отыра береді. Қозыбайдың еліне келгенін естіп: «Арқаның арыстаны – Қозыбай шешенге сәлем береміз, көңілін көтереміз» деп Абай, оның қайын атасы Түсіп, Абайдың інілері Ысқақ, Ысмағұл, Шәкәрім, Нұртаза, балалары Мағауия, Тұрағұл тағы басқалар Оразбайдың үйіне сау ете қалады. Келген беттерінде Абай бастаған топ Қозыбайға сәлем беріп, қол алысады. Қасындағылар шешенмен амандасып болғасын, Абай: «Қозыке, Арқаның арыстанысыз, бір дәм айдап біздің жаққа келіп қалған екенсіз. Маңдайыңыз жарқырап, жолыңыз ашық болсын! Ісіңіздің арты қайырлы болсын», - депті. Қозыбай шешен Абай сөзіне ден қоя отыра:
Ғажап бар жер мен көктің арасында,
Мақалаға қатысты мәлімет
- Орнатқан: arystan
- Күні: 25-10-2014, 15:38
4031- рет көрілді
ҚАРА ДОС ПЕН МАМАН БИ
Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр
Ертеде Тау елін жайлаған Шөмекей рулары жұтқа ұшырап, қатты күйзеліпті. Елдің жағдайын көріп қиналған Қара Дос шешен көршілес қарақалпақ елінің биі Маманға барып, бидай сұрамақ болып жолға шығады. Бұлар келген Маман би ауыл ақсақалдарымен бірге төбе басында әңгімелесіп отыр екен. Қара Дос Маман бимен қол алысып амандасып, шетке отырады. Маман бидің қонақтарымен жұмысы болмай, әңгімесін айта отырып, арасында жігіттеріне дауыстап қояды. Сусын көтеріп екі жігіт келеді. Жігіттің бірі сусынды Досқа ұсына бергенде:
- Тарт сусынды, біз шөлдеп келгеніміз жоқ, қона жатып сөйлесетін бел деп, келдік. Қонақ күте білетін ел деп келдік. Атаның үйі – ақ жайлау, жеңгенің үйі – жаз жайлау. Өз үйіміз деп, басып ішеміз бе десек, төбенің басына тасып ішетін болдық па? – деп Дос биге қарайды.
Сөзден тосылған Маман би қонақтарды үйіне шақырады. Үйге елген соң:
- Ақсақал, өзіңіз қарттықпен қалайсыз? – деп Дос үйге кіріп-шығып жүрген жас әйелді аңғарып қалып.
- Әй, бала, бұл не дегенің. Жақсының жақсы жасын сұраушы ма еді, тұлпардың аузын ашып тісін көруші ме еді, - деп Маман би сөзін жалғастырады.- Қырықта осы елдің қыруары едім, елуде ел перісі болдым, алпыста бөрісі болдым, жетпісте жел перісімін, сексенде сарқарда боламын, тоқсанда топтан торай шалдырмаймын, жүзде де алғанымның көңілін қалдырмаймын, -дейді.
Сонда Дос күліп:
НАВИГАЦИЯ
Тегалар аумағы
Асаба, Бейсенбі би, ЖАНҚҰТТЫ ШЕШЕН, Той тілектері, Төле би, асаба амандасуы, асаба өнері, бата, баталар, дана сөздер, дастархан, дастарханға бата, лебіздер, мақал-мәтелдер, поздравления на казахском, тамада, тілек, тілек үлгілері, шешендік, шешендік өнері, ырымдар мен тыйымдар, Қопа шешен, Қунақ би, қазақ би шешендері, қазақ би-шешендері"Тойбастар" комапаниясы
Copyright © 2004-2012 SoftNews Media Group All Rights Reserved.Powered by DataLife Engine © 2012
