На нашем сайте Вы можете найти услуги для проведения торжеств в 17 городах Казахстана.
Выберите город и услуги для проведения торжеств:
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:36
  • 0
3612- рет көрілді

КӨБЕЙ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Көбей 1710-1785 жылдар аралығында өмір сүрген, халқына белгілі шешен, би атанған. 1779-1780 жылдары «Еңлік-Кебек» оқиғасының ішінде болып, «жолсыз жазаға» ұшыраған екі жастың өліміне қатты қайғырып тебіренген. Көбей би туралы ұлы жазушы Мұхтар Әуезов шығармасында Шәкәрімнің Еңлік-Кебек дастанында айтылған. Көбей би айтты деген ел ішінде көптеген шешендік алғыр ойлы сөздер қалған. «Ақырында мен раріп атты толғауды Еңлік – Кебектің жазықсыз жалаға ұшырағаннан кейін айтқаны деседі:
Осы кезде кім ғаріп,
Бірлігі жоқ ел ғаріп.
Еркімен ел жайламай,
Құлазып тұрған жер ғаріп.
Қаз-үйрек ұшып қонбаған,
Айдын да шалқар көл ғаріп.
Көмек тимей қорлықпен,
Арманда өлген ер ғаріп.
Мақсатына жете алмай,
Ерікті өмір өте алмай,
Көзінің жасы сел болып,
Зарлап өлген ару қыз,
Бәрінен де сол ғаріп.
Қадірін біліп ұқпаса,
Нақыл айтқан сөз ғаріп.
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:34
  • 0
4362- рет көрілді

КИІКБАЙ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Қартамбай қарт баласына қыз айттырып, қалыңмалын түгел төлеп, таяуда келін түсіремін деп үмітті отырған кезеңде, қыз өзі сүйген біреумен кетіп қалған.
Қартамбай алған қалыңмалды қайтар десе, Кірбас құдасы:
- Қараптан қарап отырып төлеу төлеймін бе? – деп, маңайына жуытпаған. Кірбас ырық бермеуге айналған соң, билердің талқысына салайын деп, әйгілі билерді, Қасен дейтін қазіретті қатынастырып дауға кіріскен.
Жабай дейтін шешен Айтуған бидің он жеті жастағы баласын ала барыпты. Көпшілік шариғат пен қазақ жолын қатар ұстай отырып, әділ шешер деп сеніп, Қасен қазіретті төбе би етіп сайлапты. Сөз қазіретке тигенде:
- Қолдан ризалықпен берілген қалыңмал қайтарылмайды. Ал екі жаққа да обал болмас үшін, Қартамбай малының тең жарымы қайтарылсын, - деп тұжырымдаған. Бұл биліктен кейінгі аз кідірісті пайдаланып, саңқылдап сөйлей жөнеліпті Киікбай бала:
Көп екен ғой қазіреттің көргені,
Көрмегінен тіленшідей тергені.
Алла атымен айтар деген әділдік,
Зайғы болды жақсылардың сенгені.
Зая болды оқу іздеп кезгені,
Мансұқ болды, білгені де, сезгені.
Шариғатты белдемеден бір басып,
Ғұламамыз өз құлқынын көздеді.
Жаңағы айтқан билігі жөн сөз бе еді,
Қасқа жолдан қия шауып безгені.
Тура билік бере алмай қазырет,
Айқындалды мықтап нәжіс езгені,- дегенде көпшілік ду күлген. Жұрт дау билігін айтуды Киікбай балаға жүктеген. Сонда Киікбай:
Әлімше сөйлеп көрейін,
Дау төресін берейін.
Төре әділ болмаса,
Қазіретке «өлейін».
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:32
  • 0
3928- рет көрілді

Жәнібек би

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Жәнібек – жоңғар шапқыншылығы тұсында атағы шығып, абыройы аспандаған батырлардың бірі. Оның ерлік өнегесі, ақпа-төкпе шешендігі, билігі мен бірлігі жайлы ел аузында қалған аңыз аз емес. Халық оны «Ер Жәнібек» деп әспеттеген.
Абылай жоңғар шапқыншыларымен соғысып жүргенде, он сегіз жасар Жәнібек қолды артынан қуа келеді. Келсе, қазақтар бытырап, аты барлыққан Абылайға шапқыншылар жақындап қалған екен. Жәнібек атынан түсіп, астындағы көк дөненін ханға көлденең тартады.
- Қарағым – ай өзің қайтесің? –дейді Абылай.
- Сіз қолға түссеңіз, ел басшысыз қалар, мен қолға түссем, қазақтың бір әйелі ұл табар,- дейді жігіт.
Абылай тың атқа мініп, қуғыншылардан құтылып кетеді. Бір қалмақ батырының атын аударып мініп, қоршаудан Жәнібек те аман шығады.
- Бала, ат бергеннен сөз бергенің асты ғой, осы жолғы олжаның басы сенікі. Кәне, менен бір қалағаныңды алшы, - дейді хан Жәнібекті ұрыстан кейін тауып алып.
Абылай екі айтқанда үндемей, үшінші айтқанда Жәнібек:
- Тақсыр, бір басыма жетерлік дәулетім бар, оң тізеңізден орын берсеңіз болады, - дейді.
- Батырға орын бер, мана не сұраса да бір тілегін беремін деген уәдем бар еді,-дейді Абылай оң жағында отырған биіне. Би бір айтқанға орнынан қозғала қоймай, екі айқанда Жәнібекке ала көзімен қарап:
- Әкең алдына қойған асты жөндеп іше алмайтын атаның аяғы еді. Саған хан қасында не бар, атқосшы болсаң да жетпей ме? – дейді.
- Жақсының жанына арашашы болдың ба, жаманның малына қорғаншы болдың ба? Екі ауыз ескі сөз білдім деп, хан қасында отыруға сенің нең лайық? Хан екі айтса, қадір кетеді, қара екі айтса, ары кетеді. Бір құшақ қу ағаштан бір оқтық қайың шығады. Әкем жаман болса, сондай-ақ болар, былай тұр, - деп, биді қолынан ұстап тұрғызып жіберіп, ханның оң жағынан орын алады. Жігіт содан бастап белгілі батыр, билермен басқыншыларға қарсы қол бастап, жорықтарға қатысады, «Ер Жәнібек» атанады.
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:29
  • 80
9994- рет көрілді

ЖАНҚҰТТЫ ШЕШЕН

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Жанқұттыдан қалған сөз – көбіне өмірдің мәні, қымбатың мен қимассың туралы, жақсы мен жаман арасы, адалдық пен аярлық жайлы толғаулар.
Жанқұтты жас Абайдың ойлы, отты сөзіне разы болып былай деп бата беріпті:
Жақсыменен сөйлессең,
Құмарыңды қандырар.
Жаманменен сөйлессең,
Көңіліңді қалдырар.
.......

Мақала белгілері: ЖАНҚҰТТЫ ШЕШЕН, қазақ би шешендері

Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 25-10-2014, 15:24
  • 0
2714- рет көрілді

ЖАНКІСІ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр


Жанкісі би (1772-1849) қазіргі Алматы облысының Балқаш көлі маңында тұрған. Кейін Сыр бойына көшіп барады. Қоқан жендеттерінің қолынан қаза табады. Жас кезінен өлең сөзге құмар болып өскен. Өз заманының ділмар билерінің бірі атанған, қарасөзге дес бермеген, мықты ақын болған.

Қоқан ханына айтқаны

Ассалаумағалейкум,
Алдияр, тақсыр ханымыз!
Алдыңа келді қарашың
Арызды қабыл алыңыз.
Өтірік болса арызым,
Мінеки, сізге жанымыз.
Өзіңіз қосқан зекетші,
Біздің елде Жүзбай бар,
Жүзбайдың жүрген жерінде,
Жылау менен ойбай бар.
Және мұның жолдасы
Қаратамыр Дадан бар,
Еріп жұрген соңында
Қырық-отыздай адам бар.
Шоңмұрын деген молдасы бар.
Төлеген деген жорғасы бар.
Атына жемді салуға,
Алты еннен қылған дорбасы бар.
«Келу түбім» деп алады,
«Кеусенім» деп алады,
«Отыра зекет» деп алады,
«Құшақ зекет» деп алады.
Арқадан келген сор Найман,
Ат-таң болып қалады,
Айтайын десен ұрады,
Ұрмақ түгіл, қырады,
Қаумалаған көп момын,
Қорлаушыдан құтылар
Амал-айла таба алмай,
Қарайды да тұрады.
Алдына салып айдайды,
Ашулансан байлайды,
Әкімі жоқ қазаққа,
Теңдік жоқ деп ойлайды,
Алса малға тоймайды.
Біз жыласақ, ойнайды.
Ел үшінде ажарлы,
Қыз-қатынды қоймайды.
Жақсыларды сөгеді,
Ат үстінен тебеді,
Жүрексініп отырмын,
Айтар сөзім көп еді...