На нашем сайте Вы можете найти услуги для проведения торжеств в 17 городах Казахстана.
Выберите город и услуги для проведения торжеств:
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 12:48
  • 20
8892- рет көрілді

АҚТАЙЛАҚ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр


Ақтайлақ – Абайдың атасы Өскенбаймен, атақты Жанақ ақынмен замандас. Ел ішінде билікке қанағаттанбағандар Ақтайлаққа барып жүгініп дауын шешіп, көңілдері жай тауып қайтады екен.
.................................................................................................................................
Ертеде Өскенбайдың тұсында тобықты руының бір тармағы – Көкше жігіттері барымтада керейдің бір кісісін өлтірген екен. Керейден Биболат би дау қуа барса, не құн, не сөз бермей қайтарып жіберіпті.
Биболат Өскенбайға жүгінсе керек. Өскенбай: «Мына керейдің құнын неге бермейсіңдер?» дегенде, Көкшелер жағы: «Біз кісі өлтірген жоқпыз», деп дауласыпты. Сонда Өскенбай: «Жазда Сергиопольде (қазіргі Аякөз) съезде бас қосамыз, мәселе сонда шешіледі, екі жақ билеріңді айтыңдар, мен хабардар етемін» дейді. Көкше жағы билікке Бопыны атайды да, Биболат Ақтайлақты ұстайды. Келесі жазға дүйім жұрт Сергиопольде бас қосады. Ақтайлақ Бопының пара алғанын естіп жатады екен. Съезде билікті кім айтады дегенде, Ақтайлақ Бопыға: «Ақсүйек төресің ғой, бірінші сен айт» депті. Сонда Бопы: «Бұл адамның өлігі тамбыс көрінеді ғой. Керей Тобықтыдан төрт кісі күмән ұстасын» деп, Көкшенің ыңғайына көшеді. Биболат бұған қанағаттанбай, мен Бопыға салған жоқпын, Ақтайлақ не бұйырса соған ризамын дейді. Сонда Ақтайлақ толғай жөнеліпті:
Сауын саусаң бие сау,
Салқын түспей су алмас.
Күшті жисаң,түйе жи,
Қырқадан қиялай көшсең мұңаймас.
Қатын алсаң дегдарды ал,
Артында жылай қалса кім алмас,
Жез қарғылы құба арлан,
Жетпей түлкі шала алмас.
Желбіршектен оқ тисе,
Балық өрге жүзе алмас.
Біреудің жеткіншегі жығылса,
Жер таянбай ол тұра алмас.
Жетесізден би қойсаң,
Парадан көзін бір алмас.
Жылқы жайлау сұрасаң-
Бетеге шалғын даладан.
Қой жайлауын сұрасаң-
Көкірелі,жантақ, сорадан.
Малды жисаң қойды жи,
Қолың кетпес шарадан.
Итті жисаң сырттан жи,
Қой бермейді қорадан.
Ақсүйек Бопы төре едің,
Бүйірің шықпас парадан.
Ағарған сақал қараймас.
Атан жығар қырдан жел соқпас,
Ойда боран борамас,
Жақсылар орға жығылса,
Жаманның еш нәрсесі құрымас.
Құрымағаны құрысын,
Сол шіріктер не болғанын біле алмас.
Параға сатып ер құнын,
Бопы, сенің сірә да артың оңалмас.
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 12:39
  • 100
4554- рет көрілді

ШОМБАЛ БИДІҢ ШОҚ БАСУЫ

Категориясы: Би-шешендер » XVII ғасыр

Жәңгір ханның кезінде оның он екі биінің бірі – Шомбал би тұз өнетің сор көлді қорыттырып қойған екен. Көлді қорығанына қарамастан, Шомбал бидің Жұмат деген ағайыны көлден асқа тұз қазып алып, әр ауылға апарап сатып, аздаған кәсіп етеді екен. Осы жайды білген Шомбал би Жұматтың жалғыз атын ұрлатып алдырып, жасырып қояды. Мұны сезген Жұмат Шомбалға келіп, көп алдында:
Шомбал би деп жүр едім ақылды би,
Қорғар деп жақын түгіл жатынды, би.
Жал қылып кәсіп етіп отырғанда
Алдырдым не себептен атымды, би?
Осы би деп жүр едім білімді би,
Халық түгіл, хан қайырмас тіліңді, би,
Ажалым бір кісіден бола кетсе,
Жүр едім ол сұрар деп құнымды, би.
Сақсынып сауысқандай жүрсем-дағы,
Аяғы бір нәрсеге ілінді, би.
Тұзыңнан бір-екі арба алып едім,
Сұрасаң енді айтайын шынымды, би.
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 12:31
  • 100
51152- рет көрілді

ТӨЛЕ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVII ғасыр

Төле XVII-XVIII ғасырларда өмір сүрген. Үйсін елінен шыққан би. Төле бидің атымен ел аузынада, халық жадында мол мұра қалды.
Төле би бала кезінен ел ішіндегі жер дауы, жесір дауына араласып, тіпті ұсақ –түйек дау –дамауға кесім салып отырған. Кейіннен оның үлкен мемлекеттік істерге, ел тағдырына қатысты жайларға бел шешіп кірісіп, бәтуалы істер тындырғанын ел біледі, тарих айтады.
Төле Тәукеге ханның атақты «Жеті жарғысын» жасасқан бас биінің бірі. Төле ел тұрмысың, арғы-бергі тарихты, оның сабақтарын ой көзімен барлаған, алғыр шешен,көрегер көсем саналған.
Қонақ ауыз әдебиетінде Төле би туралы аныз әнгімелер, шешендік сөздер көп. Олардың көпшілігінде Төле ақылды, әділ, шешен әрі халық қамын ойлаған қайраткер бейнесінде суреттеледі. Шынында Төле өз заманының ақылды, білімді, парасатты адамы болған.
Төле бидің туған әкесі Әлібек. Төлені халық «үйсін Төле би» деп атаған. Атадан балаға ауысып айтылып келе жатқан аңыздар бойынша, Төле орта бойлы, сымбатты,ренді кісі болған. Әулиеата (қазіргі Тараз) төнірегінде туған, кейін көбінесе Ташкент маңында Жиделібайсын жерінде, Сырдын бойында көшіп жүрген. Көп тұрғаен жері Шыназ (ескі Ташкент), сол жерде қайтыс болған.
Төле көп жасаған. Оған дәлел Ұлы жүз Төле би мен Кіші жүз Әйтеке би бірігіп, Орта жүзден Қасқакөл деген көлді даулайды, бірақ жүздің бас биі Орманбет оларға:

Екі би айтқан сөзін жарасады,
Еншіге әркімдер-ақ таласады.....

Мақала белгілері: Төле би

Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 4-08-2012, 12:28
  • 60
9547- рет көрілді

ӘЙТЕКЕ БИ

Категориясы: Би-шешендер » XVII ғасыр

Әйтеке би Тәуке ханның тұсында өмір сүріп, қазақ жұртын бір орталыққа бағынған іргелі ел болуына ісімен де, сөзімен де зор үлес қосқан . Ол сиқырлы да, сылқым сөздің шебері, майталман шешен, әділ би атанған.
Суалмайтын суат жоқ,
Тартылмайтын бұлақ жоқ.
Құйрығы суда тұрса да,
Уақтысы жеткенде
Қурамайтын құрақ жоқ, - деп тереңнен толғаған осы Әйтеке би.
...............................................................................................................
Шоқан Уалиханов белгілі билердің бірі ретінде Әйтекенің есімін Төле бимен қатар атайды. Қазақ руларының басын біріктіріп, бір орталыққа бағындырған және туысқан қазақ, қарақалпақ, қырғыз халықтарын одақтастырып, жоңғар-қалмақ шапқыншылығына қарсы бірыңғай халық майданын құрған Тәуке ханның кеңесшісі, көмекшісі болған. Әйтеке – шешендігімен бірге ел басқарған, заң жобасын жасасқан, қазақ мемлекетін құрысып, нығайтуға үлес қосқан қоғам қайраткері.
.........................................................................................................................
Бір аңызда Төлеби мен Қаз дауысты Қазыбек ертеректе өлген бір кісінің құнын даулап кіші жүзге келеді. Дау бірнеше күнге созылып, екі жақ келісе алмайды. Бір күні есік жақта отырған бір жігіт:

Асқар тау, сенде бір мін бар – асу бермейсің,
Тасқын су, сенде бір мін бар – өткел бермейсің.
Билер сендерде бір мін бар – басқаға сөз бермейсің, -

деп орнынан тұрып кетеді.
- Шақыршы анау қара жігітті , - дейді Қазыбек.
Жігітті шақырып келген соң: - шырағым, қай баласың, аты – жөнің кім, - дейді билер.
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 3-08-2012, 16:32
  • 100
9154- рет көрілді

АЛТЫБАЙ ШЕШЕН

Категориясы: Би-шешендер » XVIII ғасыр

Қыпшақ Алтыбай деген кісі жасынан зерек, шешен, суырып салма ақын болыпты. Сол Алтыбай ақын 16-17 жасар кезінде кісі өліміне байланысты үлкен дауға қатысып, шешендік-тапқырлықпен екі жақты бітімге келістірген деседі.
Тобықты елінің бір топ адамдары жылқы жоғалтып, жоқ іздеп жүріп, Қаракесек –Шаншар еліндегі бір байдың үйіне қоныпты. Байдың үйінде тоқалдыққа ұзатқалы отырған бойжеткен қызы бар екен. Сол қызбен жолаушылардың бірі – Байтен деген жігіт танысып, көңіл қосып қалыпты, ертеңінде түн ішінде келіп Тобықты жігіттері әлгі қызды алып қашып кетіпті. Артынан шыққан қуғыншылардың біреуі – Ақшал Шаған өзеніне суға кетіп, қаза табады. Қуғыншылардың амалсыз кейін қайтқанын естіген Қаз дауысты Қазыбек бидің немересі Тіленші би екі жүздей қол жинап, Тобықтыны шабамыз деп атқа мініпті.
Осы хабарды естіген Кеңгірбай, Көбей билер не істейміз деп ақылдасса керек. Кеңгірбай бидің қартайып қалған кезі екен,
Менің атым арып,
Тоным тозған шағым ғой.
Тапқыр едің Көбейім,
Бұлбұл еді көмейің
Көріп тұрсың жайымды,
Тіленшіге не дейін –
депті Кеңгірбай Көбейге. Әлгі бір сылдыр көмей, жез таңдай неме қайда деп, 16 жасар Алтыбайды шақырып алып: «Мен сені екі ел егес болатын қиын дауға жұмсайын деп отырмын, соны тиянақтап, шешімге келтіреді деп сенемін. Енді, жорғаңа мін, оң қолыңа қамшы, сол қолыңа сойыл іл. Қаракесек Тіленші би екі жүз адаммен елімізді шапқалы келе жатыр деген хабар келді. Солардың алдынан шығып, Шаған өзеніне жеткізбей тосып ал» дейді де, Тіленші бидің жағдайын қысқаша түсіндіріп, Алтыбайға айтып береді. Алтыбай ақын Көбейдің тапсырмасын қабыл алады. Келе жатқан қолды көріп, жаяулап келіп Тіленшіге сәлем беріп:
Мен Алтыбай бала өлеңші,
Сіз Бекболат ұлы Тіленші.
Сіз аларына келгенде,
Ана тегің болмаса,
Біз бұзушы еренші.
Ата тегің жақсы еді-ау,
Әділдіктен бұзылдың.
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 3-08-2012, 16:28
  • 80
6966- рет көрілді

АҢҚАУЛЫҚ, КІШІПЕЙІЛДІЛІК, СЫПАЙЛЫҚ

Категориясы: Мақалдар » Аңқаулық, бақыт, ұрпақ, мейірімділік

Екі кісі сығылысса,
Бір кісілік орын бар.
..............................................
Дастарқан басында отырып,
Қонақ аяғын алысқа көсілмес.
...............................................
Есекке күміс ер жараспас.
..........................................
Тоқал ешкі мүйіз сұраймын деп,
Құлағынан айырылыпты.
..........................................
Әншейінде ауыз жаппас,
Айт дегенде ауыз ашпас.
.............................................
Сүт сұрай келіп, шелегіңді жасырма.
.............................................
Сыпайы сырын жасырмас,
Пұшық мұрнын жасырмас.
..............................................
Көптен дәметкен, аздан құр қалар.
..........................................
Толығырақ Пікірлер: 0
Мақалаға қатысты мәлімет
  • Орнатқан: arystan
  • Күні: 3-08-2012, 16:17
  • 0
10652- рет көрілді

БЕЙБІТШІЛІК, ТЫНЫШТЫҚ

Категориясы: Мақалдар » Тәкәппарлық, үйлену, арман, бейбітшілік

Ер шекіспей, бекіспейді.
.........................................
Сөздің басы қатты болса, аяғы тәтті болады.
..........................................
Суды кұм бөгейді
Дауды қыз бөгейді.
...................................
Жел дауылдың шақырушысы.
.......................................
Шөптің басы жел тұрмаса қимылдамайды.
....................................
Тек жүрсең тоқ жүрерсің.
...........................................
Мұрын болмаса, екі көз бірін бірі шұқыр етеді.
...............................................
Ұрыс бар жерде ырыс тұрмайды.
...................................................
Сүзеген бұқа мүйізін жасырмайды.
....................................................
Оқтаулы мылтық мың күн тұрса, өзі атылады.
.............................................
Қияңқы байтал екі айғырды қырқыстырады.
............................................
Қылыш түбі — ұрыс.
.........................................
Қылыштың міндеті—кесу,
Қолдың міндеті — шешу.
.....................................................
Күшті қауіпті емес, кекшіл қауіпті.
.............................................
Итпен ит ырылдасса — тамағының тоқтығы,
Жігітпен жігіт қырындасса — ынтымағының жоқтығы.
....................................................

Күндес – күнде өш.
.......................................
Ел болам десең достас,
Қор болам десең қастас.
............................................
Оң қолыңа сол қолың арашашы болсын.
.............................................
Алысты жақындататын ат.
Жақынды алыстататын жат.
............................................
Ұрыспай айрылған ұялмай қосылады.
Толығырақ Пікірлер: 0
1 ... 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Артқа Алға